E. Capiro, Marx ve Engels Yeni Ren Gazetesinin Matbaasında/1849. Resim 1895’te yapıldı, orijinali şu an Moskova Marx ve Engels Müzesi’nde bulunuyor.
Marx ve Engels Yeni Ren Gazetesi Matbaasında adıyla bilinen bu tablo, Marx ve Engels’in doğum ve ölüm yıldönümlerinde, Marksizm üzerine yazılarda sol basında en çok kullanılan, sosyal medyada en çok paylaşılan, en çok posteri basılan, en bilinen ve en sevilen Marx-Engels resimlerinden biridir.
Ancak bu kadar iyi biliniyor görünen bu resimde, çoğu izleyicisi ve hatta paylaşımcısı için bilinmeyen ya da dikkat ve merak edilmeyen bir çok kritik öğe de vardır. Öyle ki resim, herhalde Marx ve Engels’i daha fazla ön plana çıkarma kaygısıyla, bazen, onların sol tarafındaki figürler kesilerek/sansürlenerek yayınlanır. Bu durumda Marksizm tarihinde çok önemli bir figür gözden kaybolmakla kalmaz, resmin çok kritik bir öğesi daha, ön tarafta bir dolaba dayalı olarak duran silahlar da (iki tüfek!) gözden kaybolur. Ya da belki kimi reformistler, resimden o silahları sansürleyebilmek için, Marx ve Engels’in yanındaki figürleri de kesmeyi göze almışlardır, kim bilir?
Silahlar gözden kaybolunca, ya da resimde görünüyorsa bile bunlara dikkat edilmezse, resmin çok önemli bir bağlantısı, tarihsel-diyalektik imgelemi daha gözden kaybolur. Bu, silahlarla masanın üzerinde duran gazete ön baskı prova sayfaları ve tipo matbaadaki kilit emek araçları arasında bulunan kurşun harf kalıpları arasındaki bağlantıdır. Silahlar, devrimci ve silahlı bir ayaklanma sırasında, her an karşı devrimci monarşist güç ve çetelerin silahlı saldırı veya tutuklama tehditi altındaki devrimci gazeteyi/matbaayı savunmak içindir. Ayrıca o silahlar, gazete yakınlarında da çatışmalar olduğunda katılmak için hazır bekler. Silahlar ile kurşun harf dizgi kalıpları arasındaki ilişki, daha sonra Sovyet devrim sinemacısı Einsenstein’ın geliştireceği diyalektik kurgu tekniğini çağrıştırır. Devrimci gazete ve matbaanın da, tıpkı o tüfekler gibi, bir devrimci siyasal silah olduğu, böylece çok güçlü biçimde vurgulanır.
Marx ve Engels’in yanındaki figür, Marx’ın daha sonra Kapital’i anısına adayacağı komünist yoldaşları, 1848-49 devrimi sırasında Marx ve Engels gibi Komünistler Birliği Merkez Komitesi üyesi ve Yeni Ren gazetesinin editörleri ve yazarları arasında olan Wilhelm Wolff’tur. Wolff, 1848 devrimi sırasında, aynı zamanda Frankfurt’un devrimle ortaya çıkan demokratik parlemantosuna komünist vekil olarak seçilmişti. Onun arkasındaki figür de, onun kardeşi ve yine gazetenin editör ve yazarları arasında olan Ferdinand Wolf’tur. Arka planda gazetenin bir prova sayfası üzerine bir matbaa işçisi ile konuşan, sarışın ve genç figür, yine Komünistler Birliği MK üyesi ve gazete editörleri ve yazarları arasında olan Ernst Dronke’dir.
Gazete editörler ve yazarlar kurulunda, aynı zamanda Komünistler Birliği MK üyeleri olan, Karl Marx (baş editör/yazar), Friedrich Engels, Wilhelm Wolff (komünist işçi ve öğretmen, 1834-38 arası devrimci faaliyetleri nedeniyle hapis yattı. Belçika’daki sürgünden itibaren Marx ve Engels’in en yakın yoldaşı oldu. Devrim sırasında kısa bir dönem Frankfurt demokratik parlamentosunda komünist vekil olarak seçildi. İsviçre ve sonra İngiltere’ye sürgüne gitti. Vasiyetinde mutavazı parasal birikimini Marx’a bıraktı) Ferdinand Wolf, Heinrich Burgers (1852’de Köln Komünistler davasından 6 yıl hapiste yattı), Ernst Dronke, Georg Weerth (şair, 1849’da gazetedeki bir şiiri nedeniyle 3 ay hapiste kaldı) yer alıyordu.
Matbaa işçilerinin kızıl başlıkları devrimci jakobenlerinkinin aynısıdır. Onların gazete matbaasında gönüllü olarak çalışan komünist matbaa işçileri, büyük olasılıkla da Komünistler Birliği üyesi işçiler olduğunu gösterir. Komünist matbaa işçileri arasında bir kadın işçinin de olması, Marx ve Engels’i işçilerle birlikte gösteren resimlerde kadın işçilerin görünmesi istisnai olduğundan, özel bir öneme sahiptir.
Matbaa işçilerinin işlerini büyük bir tutku, azim ve motivasyonla yapıyor olmalarıyla, çalışmalarının sömürücü patronlar için yabancılaştırıcı bir iş değil, kendi devrimci sınıf çıkarları ve hasretlerini için olduğu vurgulanır.
Resimde, hem gazetenin editörler/yazarlar kurulu içinde hem matbaa işçileri arasında, hem kafa emeği ile kol emeği arasında, hem de kadın ve erkek işçiler arasında, güçlü bir proleter devrimci demokrasi ve tutkulu bir kolektif-bileşik çalışmanın varlığı vurgulanır.
Yeni Ren gazetesi başlığında “demokrasi organı” diye yazan devrimci-demokratik bir yayın organı olmakla birlikte, devrim sürecinde liberal burjuzanin aristokrasi-monarşi ile uzlaşma ve anlaşmaları teşhir ediliyor, ittifak gözetilen küçük burjuvazinin yalpalamaları eleştirip, liberal burjuvaziden uzaklaştırılması ve proletaryaya yakınlaştırılması gözetiliyordu. Proletaryanın devrimci-demokratik cephe içinde öncü ve bağımsız güç olması gerektiğine güçlü vurgular ve çağrılar yapılıyordu. Komünistler Birliğinin yayın organı olan gazete, aynı zamanda proletaryanın bağımsız devrimci partisinin kurulmasını hazırlama amacını da taşıyordu. Bu çerçevede resimdeki matbaa işçileri, bir bütün olarak proletaryanın devrimdeki öncü rolünü ve nihai amacını da temsil eder hale gelir.
Marx, aynı zamanda gazetenin baş editörü/yazarı olarak öne çıkarılmıştır. Tüm dikkatiyle gazetenin prova baş sayfasının incelenmesine odaklanmış görünürken, aslında o gazetenin bir organı olduğu devrimci tarihsel süreç ve gelişmeleri kafasında derinlemesine analiz eder gibidir.
Engels’in Marx’ın omuzu üstünden gazetenin matbaadan yeni çıkmış prova sayfasına bakarken, biraz havai duruşu ve boyun bağının bir ucunun havada durması, resmin görünmeyen arka planındaki bir başka olguya işaret eder. Engels, Yeni Ren gazetesinin çıkış sürecinde, devrim ve karşıdevrim güçlerinin çatıştığı Macar cephesine gitmiş, oradan iç savaşın siyasal boyutuyla birlikte askeri-taktik boyutlarını da analiz eden haber ve yazıları gazeteye göndermişti. Öyle ki gazetedeki bu Macar cephesi yazılarındaki askeri taktik analiz ustalığı, bu yazıların uzun süre Macar ordusundaki bir anonim üst düzey subay tarafından yazıldığının sanılmasına yol açmıştı.
Resim bu bütünlüğü içinde, bir yanıyla da devrimci gazete ve matbaasını, devrimci ayaklanma ve iç savaşlar sürecinde devrimci proleter bir siyasal, pratik, askeri kurmay karargahı gibi betimler. Hatta önde pres makinesinde çalışan işçinin hareketi, savaş topuna mermi sürmeyi çağrıştırır.
Marx ve Engels tarafından yazılan, Komünistler Birliği MKsı ve üye devrimci işçilerinin de tartışıp katkılarda bulunduğu Komünist Parti Manifestosu Şubat 1848’de yayınlandı. Yeni Ren Gazetesi/Demokrasi Organı ise günlük gazete olarak, 1 Haziran 1848’de yayınlanmaya başlandı.
Komünist Parti Manifestosu çok az basılabilmiş ve dağıtılabilmiş olsa da, ondaki fikirlerin çoğunu, 3 bin tirajla başlayıp 6 bine kadar çıkan Yeni Ren gazetesi devrim sürecinde yaygınlaştırmaya çalıştı. Marx, Engels ve Komünistler Birliği, gazetenin yayını için Prusyadaki sanayi ve işçilerin en yoğun olduğu Ren bölgesinin merkezi Köln kentini seçmişlerdi. Gazete o dönem birbirinden özerk olan Almanyanın çeşitli bölge ve kentlerindeki, Macaristan, Avusturya, İtalya, İsviçre, Polonya’daki devrimci ayaklanma, hareket ve çatışmalara, Çarlık Rusyası ve İngiltere’ye ve hepsinde çelişkin sınıfların durum ve tutumlarına dair çok sayıda haber, analiz, yazı yayınladı. Paris/Fransa’daki işçi sınıfının devrimci Haziran ayaklanması başta olmak üzere, Avrupa çapındaki devrimci ayaklanma ve savaşımlarla çok güçlü ve etkin enternasyonal dayanışma gösterdi.
Marx’ın 1847’de işçilere verdiği Ücretli Emek ve Sermaye başlıklı seminerin yazılı kayıtları da ilk kez Yeni Ren gazetesinde 9 günlük bir dizi olarak yayınlandı. Arka plandaki Komünist Manifesto gibi, Ücretli Emek ve Sermaye dizisi de, gazetenin programatik çizgisi olarak devrimci demokratik savaşım içinde uzlaşmaz sınıf karşıtlığı eksenine, ilk eldeki hedef olan mutlakiyetçi monarşinin yıkılmasıyla silahların burjuvaziye çevrileceğine işaret ediyordu. Gazetedeki Ücretli Emek ve Sermaye dizisinin önsözünde Marx şunları yazmıştı:
“Paris’teki Haziran ayaklanması, Viyana’nın düşüşü, Kasım 1848’de Berlin’deki trajedi-komedi, Polonya, İtalya ve Macaristan’ın umutsuz kurtuluş çabaları, İrlanda’nın açlıktan kırılması – bunlar Avrupa sınıf mücadelesinin ana olaylarıdır. Burjuvazi ile işçi sınıfı arasındaki ilişkiyi (bu yazı dizisinde-bn) özetledik ve bununla, her devrimci ayaklanmanın, amacı sınıf mücadelesinden ne kadar uzak görünürse görünsün, devrimci işçi sınıfı zafer kazanana kadar zorunlu olarak başarısız kalacağını kanıtladık; – proleter devrim ile feodal karşı devrim dünya çapındaki bir savaşta karşı karşıya gelinceye kadar her türlü toplumsal reform bir ütopya olarak kalacaktır.”
Yeni Ren gazetesinde Marx’ın Paris’teki Haziran işçi ayaklanması üzerine 2 yazısı da, 1950-52’de yayınlanacak Fransa’da Sınıf Savaşımları ve 18 Brumaire’in ilk taslağı olarak görülebilir.
Almanya’da 1848’in sonlarından itibaren liberal burjuvazinin monarşiyle anlaşıp uzlaşması, küçük burjuvazinin titrekliği gibi temel nedenlerle devrimci ayaklanmaların daralmaya ve gerilemeye başlamasıyla gazeteye dönük baskılar yoğunlaştı. Monarşist ve Reich ordularından birlikler Marx’ın kaldığı evi kuşatıp gazetenin evde bulunan bir yazarını tutuklamak istediler. Marx yoldaşını vermeyi reddedince, evdekilerin silahlı olduğunu düşünen ve çatışmayı, ve Köln/Ren bölgesindeki işçilerin öfkesini göze alamayan askeri komutan birliklerini geri çekti. Ancak 6 gün sonra Marx’a ülkeyi 1 gün içinde terk etmesi resmen tebliğ edildi. Bunun anlamı, yoksa tutuklanacağı veya öldürüleceğiydi. Gazeteye artan baskı, saldırı, tutuklama ve sürgünler, ve devrimci ayaklanma ve savaşların gerilemesi, matbaanın karşı devrim ordusu tarafından kuşatılmasına dönüştü. Kuşatma sırasında gazete ve matbaada çatışmaya hazır 12 tüfek bulunuyordu. Yapılan uzun ve gergin pazarlıklar sonucunda gazete ve matbaadaki yazar ve işçilere topluca sürgüne gitmeleri koşuluyla dokunulmayacağı sözü verildi.
Son sayı 19 Mayıs 1849’da kırmızı mürekkeple, karşı devrime karşı bir meydan okuma deklarasyonu ve Köln işçilerine bir çağrı ile yayınlandı. Köln işçilerine son yazısı, son sözümüz her zaman ve her yerde şu olmaya devam edecektir: İşçi Sınıfının Kurtuluşu! cümlesiyle bitiyordu.
Marx ve Engels’in toplu eserleri ve MEGA kapsamında yayınlanmış olan Yeni Ren gazetesindeki 1848-49 yazılarının çoğu (Ücretli Emek ve Sermaye dışındakiler) ne yazık ki Türkiye’de bilinmiyor, çevrilmiş değil. Komünist Manifesto ile Fransa’da Sınıf Savaşımları kitapları arasında yer alan, bir devrim sürecinin göbeğinden olduğu kadar Marksizmin tarihsel gelişiminde de bu kadar öneme sahip yazıların Türkiye’de bilinmemesi ve merak da edilmemesi çok üzücü. Bu yazıların en azından bir kısmının İngilizceleri Marxist Internet Archive’den indirilebilir ve okunabilir: https://www.marxists.org/archive/marx/works/subject/newspapers/neue-rheinische-zeitung.htm
Son bir not olarak, “Marx ve Engels Yeni Ren Gazetesi Matbaasında” resmi 1895’te E. Capiro imzasıyla yapılmış. Ancak ne yazık ki E. Capiro hakkında İngilizce internet kaynaklarında bir bilgiye ulaşamadık. (İsim İtalyan’a benzemekle birlikte, resim, Almanya’da anti-sosyalist yasanın kaldırılmasından sonra bu resmi İtalyan asıllı ya da takma isimle bir Alman sosyalist ressam tarafınan yapılmış olabilir.) Resmin fotografik gerçekçiliğine karşın, 1848-49’da fotoğraf teknolojisinin o kadar gelişkin olmadığı, dolayısıyla ressamın resmi, bir fotoğraf belgesinden değil, ama 1890’lardaki gelişmiş fotoğraf perpektiflerinden esinlenerek, Marx, Engels, Komünistler Birliği ve Yeni Ren gazetesi yazın, anı ve arşivlerini tarayarak, Avrupa ve Almanya’da 1848-49 dönemine ilişkin Marx’ın ve Engels’in yazdıklarını inceleyerek, bu resmi hem sınıfı savaşımları hem de Marksizmin tarihsel devrimci bir sıçrama momentinin yoğunlaştırılmış devrimci bir ifadesi olarak kafasında canlandırmış gibi görünüyor.
Not: Yazıya, katkılarından dolayı Haluk Savaş’a teşekkür ederiz.